Na powieść Dukaja czekałem z niecierpliwością. Jak tylko ukazała się na rynku, zalogowałem się do Allegro i zakupiłem ebooka. Zabrałem się do czytania, w między czasie kontaktując się z firmą Three Demension Lab która zajmuje się profesjonalnym drukiem 3D.

Mam mieszane wrażenia. Jacka Dukaja uważam za jednego z najciekawszych pisarzy na świecie. Autor nie tylko jest literackim geniuszem, lecz wyróżnia się też niesamowitą erudycją. Cenię jego prozę za wszystkie wizje przyszłości, alternatywne rzeczywistości, ale najbardziej za rozważania na temat: filozofii, wyborów życiowych, wiary oraz trzech przeplecionych ze sobą płaszczyzn: natury, kultury oraz ludzkiej egzystencji.

To wszystko jest w tej powieści. Jest ona tak samo interesująca jak Lód, Inne Pieśni, czy też tytułowe opowiadanie Xavras Wyżryn, ale … to jest inny Dukaj. Akcja posuwa się w takim samym tempie jak w dwóch ostatnich z wymienionych tytułów. To znaczy czas płynie szybko i dużo się dzieje. Jednak w pewnych momentach, jako czytelnik, miałem dosyć narracji przepełnionej językiem technologii. Wielokrotnie łapałem się na tym, że chwilowa dekoncentracja, wyrywała mnie z lektury, czyniąc narrację Starości Aksolotla jednym wielkim technologicznym bełkotem.

Tak, tę książkę Dukaja KONIECZNIE trzeba czytać w szczególnym skupieniu.

Starość aksolotla to opowieść o tym, jak pewnego dnia wszystko co żywe zostaje unicestwione. Niektórym ludziom udało się uratować przed całkowitym zniknięciem, poprzez włożenie hełmów i zalogowanie się do wirtualnej rzeczywistości. Ich ciała zniknęły, ale nie umysły. Po apokalipsie, Ci co przeżyli zaczynają wracać do starej rzeczywistości, zamieszkując we wnętrzach mechanicznych robotów. Jako mechy starają się żyć jak dawniej – symulują akt płciowy człowieka (w formie pornografii, którą oglądają inne roboty), udają picie napojów wysokoprocentowych. Szybko zaczynają dzielić się na gildie, kontrolować obszary na Ziemi, a nawet dokonywać prób przywrócenia życia organicznego. Wszystko zaczyna się komplikować, gdy podziały zaczynają różnić frakcje.

O tym, że Dukajowi udało się stworzyć prototyp książki przyszłości, niewydanej na papierze, z ciekawą zapowiedzią wideo, wypełnioną hipertekstem, gotowymi do druku 3D projektami figurek robotów (o których przeczytasz tutaj), nie będę pisał. Tak wiele rozważań oraz uwag na ich temat pojawiło się w sieci. Jeden z ciekawszych artykułów znajduje się w Dwutygodniku.

Pomijanym tematem, który uważam za słuszny do wskazania w niniejszym tekście, jest brak obecności Boga w Starości aksolotla. A może jest on obecny, tylko należy go dostrzec z innej strony? Spójrzmy jak to wygląda od strony fabuły powieści.

Gdy następuje zagłada wszystkiego co żywe, nie ma trąb, jeźdźców i sądu ostatecznego. Zostaje tylko to co nieożywione. Z jednej strony można tłumaczyć to brakiem Absolutu, z drugiej łatwo o wyjaśnienie – to jeszcze nie są dni ostateczne, przecież myśl ludzka żyje w wirtualnym świecie.

Ale żyjąc i przenosząc się do naszej rzeczywistości, zaczyna tworzyć Boga na swoje potrzeby. Jednym z głównych tematów, jakie przejawiają się w Starości Aksolotla jest legenda o Złym Bogu, który: wtedy nacisnął RESET, i wszystko, co żyje, zaczęło umierać… Mit opowiada o tym, że człowiek poniósł zasłużoną karę, transformery są nowym ludem wybranym. Jest to opowieść wykreowana przez myśl ludzką, na własne potrzeby, po to by jakoś, mniej lub bardziej racjonalnie, wytłumaczyć sens egzystencji. Z drugiej jednak ma wpływ na to, co dzieje się w warstwie fabularnej powieści. Ów reset wykonany przez Złego Boga, pozwala robotom stworzyć człowieka – czyli twór na swoje (mechów) dawne podobieństwo.

Tym samym można mówić, że to mechy są bogami – wielkimi kreatorami, nawiązującymi w mechowym designie do ikonografii egipskiego boga Horusa, noszącymi nazwę 103 sury Koranu Al-’asr (słownik Starości Aksolotla wyjaśnię je jako: „W Imię Boga Miłosiernego, Litościwego. Na porę przedwieczorną! Zaprawdę, człowiek jest na drodze zguby!”. Al-’asr oznacza też „porę wieczorną”, „upływ czasu”, „epokę”). Jednak tylko na kreacjonizmie, wyglądzie i nazwach się kończy. Każdy z transformerów boryka się z problemem własnej zniszczalności, tym samym tracąc nieśmiertelność charakterystyczną dla bogów.

Jako czytelnik – osoba wierząca – odczytuję świat Starości jako ten, w którym Bóg istnieje (a na dodatek w nim działa). Bowiem, to co żywe ma swój kres, epoki przemijają, a świat zmierza do punktu, w którym zagrają trąby, przyjadą jeźdźcy i wyświetlą się napisy końcowe.

Ocena: 7,5/10

Jacek Dukaj Starość aksolotla, Grupa Allegro, 2015